Περί έρωτος και ποίησης - Η Αναζήτηση της Αρχής

Octavio Paz

Απόσπασμα από το βιβλίο Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ, Δοκίμια για τον υπερρεαλισμό 
του Οκτάβιο Παθ
 Η ποίηση γίνεται στό κρεββάτι σάν τόν έρωτα
Τα σχισμένα της σεντόνια είναι η αυγή των πραγμάτων
Η ποίηση γίνεται στά δάση
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
Το ποιητικό αγκάλιασμα καθώς τ' αγκάλιασμα 
το σαρκικό
όσο διαρκεί
απαγορεύει τήν πτώση στή μιζέρια του κόσμου. *
* Andre Breton


Ποίηση και αγάπη είναι δραστηριότητες όμοιες.  Η ποιητική καθώς και η ερωτική εμπειρία μας ανοίγουν τις πύλες με ηλεκτρική ταχύτητα σ' ένα λεπτό.  Εκεί ο χρόνος δεν έχει τίποτα το διαδοχικό.  Το χτές, το σήμερα, το αύριο παύουν να έχουν νόημα:  υπάρχει μονάχα ένα πάντα, που είναι επίσης ένα εδώ και ένα τώρα.  Πέφτουν τα τείχη της πνευματικής φυλακής.  Διάστημα και χρόνος αγκαλιάζονται, αλληλοπεριέχονται και ξεδιπλώνουν στά πόδια μας ένα ζωντανό χαλί, μια βλάστηση που μας τυλίγει με τα χίλια χλοερά της χέρια, που μας γδύνει με τα χίλια υδάτινα μάτια της.  Το ποίημα καθώς και η αγάπη είναι μία πράξη όπου η γέννηση και ο θάνατος, αυτές οι δυό ακραίες αντιφάσεις που μας διέπουν και πού μ'αυτόν τον τρόπο κάνουν τόσο αβέβαιες τις ανθρώπινες καταστάσεις συμβιβάζονται και συγχωνεύονται.  Να αγαπάς είναι να πεθαίνεις, είπαν οι μυστικιστές μας.  Αλλά επίσης, για τον ίδιο αυτό λόγο, είναι και να γεννιέσαι.  Ο αστέρευτος χαρακτήρας της ερωτικής εμπειρίας δεν είναι διάφορος από εκείνον της ποίησης.  Ο Rene Char γράφει:  ''Το ποίημα είναι ο έρωτας ο πραγματοποιημένος από τον πόθο που παραμένει πόθος''.  



Όλη η ύπαρξη συμμετέχει στην ερωτική συνάντηση λουσμένη στο εκτυφλωτικό της φώς.  Κι όταν η ένταση εξαφανίζεται και το κύμα μας αποθέτει στήν ακτή του καθημερινού, αυτό το φώς ακόμα λάμπει και ανασηκώνει το παραπέτασμα της κατάστασης μας.  Τότε αναγνωριζόμαστε και αναθυμόμαστε αυτό που πραγματικά είμαστε.  Η ''εσωτερική ζωή'' επιστρέφει:  είναι μιά γυναίκα, η γήινη κατοικία του άνδρα, μια θεά γυμνόστηθη που χαμογελά στ' ακρογιάλι της Μεσογείου ενόσω ''το νερό της θάλασσας ανακατώνεται με τον ήλιο''.  Είναι η Χοτσικετζάλ* (Η πρώτη γυναίκα που κατοίκησε το Μεξικό μετά τον κατακλυσμό ή σύμφωνα με άλλη εκδοχή Θεά των Νερών) με τη φούστα από φύλλα καλαμποκιού και φλόγες, με τη φούστα της πάχνης, με κορμί της αστραπής μέσα στη θύελλα. Είναι η Περσεφόνη που ανεβαίνει από την άβυσσο, εκεί που έκοψε το νάρκισσο, το λουλούδι του πόθου.  Ο Paul Eluard αποκαλύπτει την αληθινή ταύτιση ανάμεσα στον έρωτα και την ποίηση:


Εσύ δίνεις στον κόσμο ένα κορμί πάντα το ίδιο
το δικό σου
Εσύ είσαι η ομοιότητα


Η γυναίκα είναι η ομοιότητα. Κι εγώ θα' λεγα: η ανταπόκριση.  Το καθετί αναζητά, το καθετί καλείται να απαντάει. Καθώς πίστευαν οι αρχαίοι και το διατήρησαν πάντα οι ποιητές και η κρυφή παράδοση, το σύμπαν συγκροτήθηκε από αντιθέσεις που ενώνονται και χωρίζονται υπακούοντας σε κάποιο μυστικό ρυθμό.  Η ποιητική γνώση - η φαντασία, η δημιουργική δύναμη των εικόνων που μέσα τους συγχωνεύονται οι αντιθέσεις - αφήνει ν' αστράψει στά μάτια μας η κοσμική αναλογία.  Ο Baudelaire έλεγε:  ''Η φαντασία είναι η πιό επιστημονική από τις δημιουργικές μας ικανότητες γιατί μόνο αυτή είναι ικανή να αντιληφθεί την παγκόσμια αναλογία, αυτό πού μιά απόκρυφη θρησκεία θ' αποκαλούσε ανταπόκριση. . . Η φύση είναι ένας Στίχος, μια αλληγορία, ένα πρότυπο. . .''.  Η επίμονη επανάληψη των μύθων και των εικόνων μέσα στο πέρασμα των αιώνων, από άτομα και λαούς που δεν είχαν επαφή μεταξύ τους, δεν μπορεί λογικά να εξηγηθεί παρά μόνο άν δεχτούμε τον αρχέτυπο χαρακτήρα του σύμπαντος και του ποιητικού λόγου.  Βέβαια ο άνθρωπος έχει χάσει το κλειδί του κόσμου και του εαυτού του.  Διαμελισμένος εσωτερικά, αποκομμένος από τη φύση, ενσωματωμένος στή θύελλα του καιρού και του μόχθου, σκλάβος του εαυτού του και των άλλων βασιλιάς εκθρονισμένος, χαμένος σ' ένα λαβύρινθο που δεν φαίνεται νά 'χει έξοδο, ο άνθρωπος φέρνει βόλτες γύρω από τον εαυτό του ακούραστα.  Καμιά φορά, για μιά στιγμή, καθώς στροβιλίζεται στο χρόνο, σταματά ο εφιάλτης.  Η ποίηση κι η αγάπη του αποκαλύπτουν την ύπαρξη αυτού του υψηλού χώρου όπου, όπως αναφέρει και το Δεύτερο Μανιφέστο: ''Η ζωή κι ο θάνατος, το πραγματικό και το φανταστικό, το παρελθόν και το μέλλον, εκείνο που μπορείς να κοινωνήσεις και αυτό που δεν μπορείς να κοινωνήσεις, το υψηλό και το χαμηλό, θα πάψουν να θεωρούνται αντιφατικά''.


ΟΚΤΑΒΙΟ ΠΑΘ
Η Αναζήτηση της Αρχής
Δοκίμια για τον Υπερρεαλισμό
Μετάφραση:  Μάγια Μαρία Ρούσσου
ΕΚΔΟΣΕΙΣ:  ΗΡΙΔΑΝΟΣ 1983