Περί Βλακείας - αποσπάσματα από το βιβλίο ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΒΛΑΚΕΙΑΣ του Διονύση Χαριτόπουλου

Διονύσης Χαριτόπουλος

Από τότε που τη φύση αντικατέστησε ο νόμος, η ''φυσική αξιοκρατία'' έγινε μακρινή ανάμνηση.  Οι κοινωνικές ελίτ σχηματίζονται όχι απαραιτήτως από τους έξυπνους και ικανούς, αλλά από μία αλυσίδα ταξικών και τεχνικών αιτίων και βεβαίως από το ''κληρονομικό δίκαιο'' (που μόνο δίκαιο δεν είναι).  Κάποιοι τυχεράδηκες μπορεί  να κληρονομήσουν μια επιχείρηση, ένα προσοδοφόρο όνομα, μια οικονομική, πολιτική, καλλιτεχνική δυναστεία, με συνέπεια, ηλίθιοι και ατάλαντοι γόνοι ταλαντούχων ή καπάτσων γονιών, χωρίς κανένα προσωπικό ένσημο, να προηγούνται ευφυών και προικισμένων.  Βέβαια, και αυτοί αργά ή γρήγορα υπόκεινται σε ένα άλλο είδος Φυσικής Επιλογής, τους άγριους νόμους της αγοράς που όχι λίγες φορές φέρνουν τα πάνω κάτω.
(Οταν ο Μάρξ έγραφε ότι οι μεγάλες περιουσίες κάθε 100 χρόνια περίπου αλλάζουν χέρια, ίσως, εκτός των άλλων, να είχε κατά νου και τη βλακεία).  Όταν εκλείψει ο χαρισματικός που έφτιαξε το όνομα ή το χρήμα, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι ο λιγότερο προικισμένος απόγονος δεν θα το χάσει - κι αν τα λεφτά είναι πολλά ή η φήμη βαριά και δεν σκορπίζονται εύκολα, τότε θα έρθει το βλαμμένο εγγόνι να μην αφήσει τίποτα.


-
Η χοντρή βλακεία είναι ομαδική.
Αυτό που ενώνει μια ομάδα ανθρώπων είναι το ίδιο που ενώνει και ένα πλήθος:  τα συναισθήματα και οι πεποιθήσεις (θρησκεία, ιδεολογία, ηθική, εχθροί, φίλοι, σύμμαχοι), ενώ ο ρόλος της νοημοσύνης τείνει να εξαφανιστεί.  Σε μια επαναστατική ή θρησκευτική οργάνωση συμμετέχουν εξίσου ο καθηγητής και αχθοφόρος και σε μια αντροπαρέα ο τεχνοκράτης με τον μποέμ και το ρεμάλι.  Όποιος εντάσσεται σε μια ανθρώπινη ομάδα αφήνει εκτός, ενσυνείδητα ή όχι, ένα μέρος του εαυτού του.  Η ατομικότητα και η ξεχωριστή νοημοσύνη παραμερίζονται.  Ιδίως στις μαζικές συγκεντρώσεις, συναυλίες, κερκίδες αγώνων, πορείες και διαδηλώσεις, όλοι γίνονται ένα καθώς ''το ετερογενές διαλύεται μέσα στο ομοιογενές''.  Το πλήθος δεν σκέφτεται, απλώς αισθάνεται, πιστεύει και άγεται. ''Το λάθος δεν ένωσε λιγότερες φορές τους ανθρώπους απ΄ όσες τους ένωσε η αλήθεια'' (Χορκχάιμερ).  Κάτι που νόμισε ότι είδε ένας, αυτομάτως το είδαν όλοι.  Κάπως έτσι οι Σταυροφόροι έβλεπαν τον Αϊ-Γιώργη έφιππο πάνω στα τείχη της Ιερουσαλήμ και οι Αθηναίοι τη δεκαετία του 1960 την Παναγία στα τζάμια''.
Τη μαζική υστερία είχε προκαλέσει μία ελαττωματική παρτίδα τζαμιών για τα παράθυρα που ιρίδιζαν στο φως του ήλιου.
-
Λένε πως ''εκεί που σταματάει η λογική αρχίζει ο στρατός'', κάτι που κάλλιστα θα μπορούσε να επαναληφθεί και για άλλα μεγάλα συστήματα, εκκλησιαστικά, κομματικά, γραφειοκρατικά, ακαδημαϊκά.  Τα περιθώρια προσωπικής παρέμβασης εντός τους είναι από μηδαμινά έως ανύπαρκτα, καθώς οι μεγάλες αποφάσεις έχουν ληφθεί και τα άτομα καλούνται απλώς να τις υπηρετήσουν, ειδεμή, ''το πρόβατο που βγαίνει απ' το μαντρί το τρώει ο λύκος''.  Ο νεοδιορισμένος δημόσιος υπάλληλος πιθανόν να είναι έξυπνος και με διάθεση προσφοράς, όμως αφομοιώνεται τάχιστα από το ηλίθιο γραφειοκρατικό περιβάλλον και μετά το πρώτο διάστημα συμπεριφέρεται όπως ακριβώς οι παλιές καραβάνες.  Το θέαμα των κομματικών ομάδων στο κοινοβούλιο είναι οικτρό:  οι εντυπωσιοθηρικές αγορεύσεις, τα μεγάλα λόγια, οι εξυπνακισμοί, οι λοιδωρίες και οι θεαματικές αντιπαραθέσεις είναι παράσταση άνευ νοήματος, καθώς η κατάληξη είναι προαποφασισμένη.  "Κατς σικέ, όλα απάτη'', όπως έλεγε ένα παλιό σύνθημα του τοίχου ή όπως γράφει ένας παλιός άγγλος πολιτικός, ''επί πενήντα χρόνια που συνεδρίαζα στο Ουεστμίνστερ, άκουσα χιλιάδες λόγους, ελάχιστοι άλλαξαν τη γνώμη μου, κανένας όμως δεν άλλαξε την ψήφο μου''.
-
Η ομαδική βλακεία θάλλει.
Αν το καταφύγιο του ανθρώπου είναι η κοινωνία, το καταφύγιο του βλάκα είναι η ομάδα, η συσπείρωση με άλλους βλάκες.  Από τα πρώτα βήματα του όρθιου δίποδου η συλλογική δράση δεν αντιστάθμιζε μόνο τη φυσική αδυναμία του, αλλά επέτρεπε και το κυνήγι μεγάλων ζώων-θηραμάτων που ήταν αδύνατον να τα κυνηγήσει κάποιος μόνος του.  Ο ίδιος λόγος συσπειρώνει και τους ανίκανους εναντίον των ικανών: οι πρώτοι που θα τρέξουν να ενταχθούν σε σωματεία, συλλόγους, οργανώσεις, κυκλώματα είναι οι βλάκες και οι ατάλαντοι.  Οι έξυπνοι και οι ταλαντούχοι τα βγάζουν πέρα μόνοι τους, δεν θέλουν κεχαγιά στο κεφάλι τους.  Και επειδή, όπως λένε οι Γάλλοι, ''οι βλάκες κινούνται μαζί'', πολύ γρήγορα ορδές βλακών πνίγουν ελπιδοφόρες συσπειρώσεις και κινήματα και η ανθρώπινη ανάγκη για συλλογικότητα νεκρώνεται.  Από τους καλλιτεχνικούς ως τους πολιτικούς σχηματισμούς οι βλάκες πλειοψηφούν. Ασχέτως ταμπέλας, κάθε μεγάλη ομάδωση αργά ή γρήγορα καταλήγει ένα γραφειοκρατικό κουκούλι που κυρίως προστατεύει ηλίθιους.  Και ο οποιοσδήποτε κόπανος μπορεί να μπουρδολογεί μεγαλοπρεπώς οχυρωμένος πίσω από το ''εμείς'' αντί του ''εγώ'' χωρίς να κινδυνεύει άμεσα από γιαούρτια.


ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΒΛΑΚΕΙΑΣ
Διονύση Χαριτόπουλου
Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ 2008